Bồi thường thiệt hại là một trong các chế tài có thể áp dụng đối với hành vi vi phạm nghĩa vụ trong hợp đồng thương mại.
1. Căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại
Chế tài bồi thường thiệt hại được quy định tại Điều 302 Luật thương mại 2005 như sau:
“1. Bồi thường thiệt hại là việc bên vi phạm bồi thường những tổn thất do hành vi vi phạm hợp đồng gây ra cho bên bị vi phạm.
2. Giá trị bồi thường thiệt hại bao gồm giá trị tổn thất thực tế, trực tiếp mà bên bị vi phạm phải chịu do bên vi phạm gây ra và khoản lợi trực tiếp mà bên bị vi phạm đáng lẽ được hưởng nếu không có hành vi vi phạm.”
Để yêu cầu bồi thường thiệt hại, bên bị vi phạm phải chứng minh các căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại, quy định tại Điều 303 Luật thương mại:
“Trừ các trường hợp miễn trách nhiệm quy định tại Điều 294 của Luật này, trách nhiệm bồi thường thiệt hại phát sinh khi có đủ các yếu tố sau đây:
1. Có hành vi vi phạm hợp đồng;
2. Có thiệt hại thực tế;
3. Hành vi vi phạm hợp đồng là nguyên nhân trực tiếp gây ra thiệt hại.”
2. Nghĩa vụ chứng minh và hạn chế tổn thất của bên bị vi phạm
Khi yêu cầu bên vi phạm bồi thường thiệt hại, bên bị vi phạm ngoài việc phải chứng minh các căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại, còn có các nghĩa vụ sau đây, được quy định chi tiết tại Điều 304 và Điều 305 Luật thương mại 2005.
“Điều 304. Nghĩa vụ chứng minh tổn thất
Bên yêu cầu bồi thường thiệt hại phải chứng minh tổn thất, mức độ tổn thất do hành vi vi phạm gây ra và khoản lợi trực tiếp mà bên bị vi phạm đáng lẽ được hưởng nếu không có hành vi vi phạm.
Điều 305. Nghĩa vụ hạn chế tổn thất
Bên yêu cầu bồi thường thiệt hại phải áp dụng các biện pháp hợp lý để hạn chế tổn thất kể cả tổn thất đối với khoản lợi trực tiếp đáng lẽ được hưởng do hành vi vi phạm hợp đồng gây ra; nếu bên yêu cầu bồi thường thiệt hại không áp dụng các biện pháp đó, bên vi phạm hợp đồng có quyền yêu cầu giảm bớt giá trị bồi thường thiệt hại bằng mức tổn thất đáng lẽ có thể hạn chế được.”
3. Quan hệ giữa chế tài bồi thường thiệt hại và phạt vi phạm
Quan hệ giữa chế tài bồi thường thiệt hại và phạt vi phạm trong Luật thương mại được quy định tại Điều 307 như sau:
“Điều 307. Quan hệ giữa chế tài phạt vi phạm và chế tài bồi thường thiệt hại
1. Trường hợp các bên không có thỏa thuận phạt vi phạm thì bên bị vi phạm chỉ có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại, trừ trường hợp Luật này có quy định khác.
2. Trường hợp các bên có thỏa thuận phạt vi phạm thì bên bị vi phạm có quyền áp dụng cả chế tài phạt vi phạm và buộc bồi thường thiệt hại, trừ trường hợp Luật này có quy định khác.”
4. Miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại
Bên vi phạm nghĩa vụ hợp đồng có thể được miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi rơi vào các trường hợp quy định tại Điều 294 Luật thương mại 2005 như sau:
“Điều 294. Các trường hợp miễn trách nhiệm đối với hành vi vi phạm
1. Bên vi phạm hợp đồng được miễn trách nhiệm trong các trường hợp sau đây:
a) Xảy ra trường hợp miễn trách nhiệm mà các bên đã thoả thuận;
b) Xảy ra sự kiện bất khả kháng;
c) Hành vi vi phạm của một bên hoàn toàn do lỗi của bên kia;
d) Hành vi vi phạm của một bên do thực hiện quyết định của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền mà các bên không thể biết được vào thời điểm giao kết hợp đồng.
2. Bên vi phạm hợp đồng có nghĩa vụ chứng minh các trường hợp miễn trách nhiệm.”